(Даргинская народная песня об активном участнике восстания 1877 года, погибшем герое Ника Кади Цудахарском)
ЛехIкахъа, къайдика, хабарла дакьиз,
Дурусле дакьайла хIулбе диссисне,
Кадурххайте гьайлиз бекI хIянбихвисне:
Айх ххула миржитли тIама даркьнилла,
Палла чедил ццехни сади дургIнилла,
Ццехнилигуд нугье диссиз дигнилла,
ГIярхъбегIела калам я-гьу духърилла,
Къугьназ ахъле даркьай къугьа мимара
ЗерзеркадикIуле сади рурчнилла,
Ца НикIа Кьадили дуне датнилла.
Щудхъурлиз бекI варкьиб цIудхъуран Кьади,
Даркквализ бекI варкьиб Кьадила Чарак.
РухI гьайсай Израил вахIю хьхьураваркь
Гъакьле сам шакичиб ШшурехIев кIиняз.
Дубссилла тгам дахъиб, мизунте кагьиб.
Язла зинрявте делчIун, гIяскурте даргьиб,
Пяйт ГIярасайлилла къазакъе буциб,
Диркьалла талхъунте лагьдихьлиз кагьиб.
ЦIубасе кагьарлид цIуттар ххатI делкIун:
Ссибирваркьиз элкIун ца НикIа Кьади.
ЦIубасе кагьарлид цIуттар ххатI делкIун,
Ца кагьар дяхIдаркьиб айте пачашшу:
ГIели се биркьулдим, гIy кавшла пача,
ЦIудхъурлиз бекI варкьиб цIудхъуран Кьади,
Даркквализ бекI варкьиб Кьадила Чарак,
Я баллел Дагьистан кьиттале саби!
Къалабали дегъиб кIинязла кагьар.
ДегIсарсар зу дарчиб НикIа Кьадила,
ЧIуэзил зу дарччиб Кьадил Чаракла,
Сай вачIизра гIейхуб, ажал ччявле дегь.
Ваъваркьиб Маликуп, диччиб ца кагьар:
«Я угIенну гьасса баллел Дагьистан,
Я цанра бусурман итев ватурле,
ГIелум чарухъатле бекI кадирхьидну».
Айт Ссариссанила салдате буциб,
Сари Гъумуклилила баюрте буциб,
Айт Къазанниццела къазакъе буциб,
Айт Къалалла ялчне бургьахъиз буциб,
Айт Нугьайла Гъойссу шшулум битагъиб,
Айт Нугьайла урке кирализ дуциб,
Айт Нугьайла ялхъне мурттабаз даргьиб.
Айт ГIянжилла тупе далле кагьибле,
ЛевгIунне хев, икIвар, кавшла Маликуп:
Адимла диг дукайте ххуде гьиттиле,
Ххвяла диг дукайте салдатте сарле.
Дуннелливра ччурккал сай саргьайхубле
ВачIиб, урду дяхъиб Бадра диркьаяд,
Айт Къуппала шшилиццев Кьадира варччиб,
Ца кагьар дяхIдаркьиб ихе Кьадишшу:
«Вашем, НикIа Кьади, диркьехIе балгни,
Пачала ххарж дукай ца гIела ттутеш
ГIет ххазинале луккад, гIy бекI иркьутте,
Дали къибил хьхьуни пешкешлиз луккад».
Мугъ шшалли делкIунне гIелум шшурдатур:
«Вабиллагь гIедиккар гIеццила балгни,
Вазаллагь гIедиркьид гIеццила балгни,
ХьхьанцI турла бяхIлияд xIe гIедертурле,
Тупангла бартлия ссирис гIегъибле!»
Ил кагьар дегьибле, ччурккал гавур,
Кьукьбаяв пIясухъун, ажал ччявле дегь!
ХIябцIале салдатиз мидалти диччиб,
АвгьцIали салдатиз ххарж имцIабаркьиб,
ЦIуб чигъирли баххун абдал къазакъе,
Гьубаркьиб, чеагъиб сунела гIяскар:
«ХIябазил ссягIятлиб шши гьатIгIессатле,
Цанра гIедалтаттай, кадуршшуттая!»
Итуле гIярхIбали дергьв бехIкабишшиб,
ЦIакьдичIвиз кадижиб душманна гIярхIя,
Сарбулхъиз кабижиб лебил булукне,
Гурбулхъиз кабижиб айтти кIарахъа,
ЦIакьдичIвиз кадижиб душманна гIярхIя...
Гьахърилал гIедачIиб НикIа Кьадила,
Илела гувгьерххур айкI Щудахъара.
Сай варкьара даркьвай Щудхъурла ккуби
Гулчи сарле дурхIуб НикIа Кьадили.
Вахьуле сай гьагъиб бегIталла хъули,
Карижибле рарччиб магьарла хьхьунул,
Кьукьбая буцибле гуле авбаркьиб,
Дукла сабуцибле диччира ахъиб,
ПпухIэрчIиб, чегьегьиб, ажал ччявле дегь!
Я шшилицце гьацIиз ккуби гIедарччиб.
Ирхъяйла диркьая чятир кадяхъиб,
Варачанна думэтти байрахъхъе даршиб,
Кьядилла диркьая тупера кагъиб,
Ца кагьар дяхIдаркьиб ИикIа Кьадишшу:
«Вашем, НикIа Кьади, диркьехIе балгни,
ЦIудхъурла ххула шши цIали иччвидну,
ЧIвел ххутIма диркьай ЦIудхъурла миржит,
ДухIна урчи дилхад, я ччуркка диркьид,
Къугъназ ахъле даркьай хIентIин мимари -
Машина гудиршшид, гурчер аргIяхъад,
Шши чарле урккуба урчали дуккад!»
Мугъ шшалли делкIунне гIелум шшурдатур:
«ЦIудхъурла ххула шши цIали иккусей,
ГъалбецI НикIа Кьади мицIирле левле?
ЧIвел ххутIма диркьай Щудхъурла миржит
ДухIна урчи дихун ччуркка диркьусей,
ГъалбуцIе ЦIудхъурла шшилиццеб лебле?
Къугъназ ахъле даркьай хIентIин мимара
Машина гудишшиб гурчер игъусей,
Игит Эбдулмажид Дарккаццев левле?
Шши чарле урккубне урчали дуккай
Кумеклиз бачIибле машшикунт лебле?»
Ил кагьар дегьибле, дин ччвуркка гавур,
Кьукьбаяв пIясухъун, ажал ччявле дегь!
АвцIали салдатиз мидалти диччиб,
ХьхьуцIали салдатиз ххарж имцIабаркьиб,
ЦIуб чигъирли баххун абдал казакъе,
Итуле гIярхIбали дергьв бехIкабишшиб,
ГIумрулиз ццаб мадаркь Ирхъяй диркьая
Ццаблимитле картIаб кьарахъалла xIe,
Цанра хIенкъва катIмалгв варчанна
хIеркIвлиб,
ХIенкъва чумил буркке кьарахъалла какь!
ЦIакьдичIвиз кадижиб душманна гIярхIя,
Хаслел дархьле алкьа гавурли тупе!
Гьахърилал гIедачIиб НикIа Кьадила,
Дин диккайли дурсай айкI Сугъратла шши,
Рахлид урчIе дачIиб НикIа Кьадила,
Айлела гувгьерххур икIе Сугъратли.
Сарбулхъвиз кабижиб чIухъа-сугьрат,
Сугьратливра гIерччиб Сугъратла имам,
Айт Гьудул майданнив имамра варччиб:
«Ассаламу гIялайкум, Сугъратлан имам!»
«ВагIялайкум ссалам, цIудхъуран Кьади,
ГIура левгIунниди нишшала изе?»
«Дура вачIиблида гIела чехьрилиз,
Аллагьла каламра ссимк кадаркьибле,
Капур аргIя ибле селис икIути
ГъалбуцIе цIудхъурла цIали бикквахъиз?»
Ил диччилла гьайли гъайкабикIуле,
Сугъратла шшилицце бухIна гьабацIиб,
ДирцIибил аршшилла шиниша мура
Шшила ттура акьур магьажиртали -
Тупали итанне цIа гIедикахъиз,
Дубурте дицIайте цIуттар хIяйванте
Чула-чули делхун чIухъа-сугьратли -
Ччуркка гавуртали дукара ибле,
Симилив гIергьегьиб айкIе Сугьратлив,
ХIяйна гъаза даркьиб НикIа Кьадили,
Гъазалал анцIдукьун айкI НикIа Кьадиз,
Тамашне анцIдукьун айкI НикIа Кьадиз,
Тамашназ гьадуциб Сугъратла миржит,
Ххулелал кагьар дачIиб айте Гъунилла:
«Уцая, икъкъая ил НикIа Кьади,
Мургьелиз битIакIлиз сай иссид», - ибле.
Я ибал гIедалха, лайлал гIедахур,
Урухал ихгIейхуб ил кагьар сассиз,
Ваглигу дилхайте мисри дукIул тур
БуцIали мукьреван хъям-хъямгьадаркьиб,
Пахрулиз гьалхайте цIуттара чIухъа
Ххудали ккуливан баг-баггьаберттиб,
Уцибле сай иччиб сай НикIа Кьади.
Гьар машши-машшила мурттабе кагъиб,
Гьаринра шшилицце кагъурте делкIун,
Лебинра цIудхъунра чукурсабаркьиб,
АйкI Гъунилла дубурли къурукъе даршиб.
ЦIуб катанка ккавлак бекIлия дарккур:
ГIунттевачIиз кагъиб, агь НикIа Кьади!
«Ваше, НикIа Кьади, диркьехIе балгни!
Пачала ххарж дукай ца гIела тгутеш
ГIет ххазина луккад, гIy бекI иркьутте,
Дали къай хьхьуни пешкешиз луккад».
«Вабиллагь гIедиккар гIеццила балгни,
Гавурла балгнилиз гIеркьибда нешли,
Гавурла балгнилиз кIантIи ихванне
Ца нешла дерхъай ниг хIялалдирхуй дам?
Ижбари дам диккар гъазалла бебкIа,
Ижбари ватанне - ччугIял хIурубне,
ЧчугIял ватанне - царехIел ирхIуд!»
Сай тилара гIеркьиб абдал цIудхъурли,
ВяхIихубли гьацIиб ахъсе къурукъли,
АйкI ахъсе къурукълид НикIа Кьадили
Къугъасе макьамлид ца тIама даркьиб:
«Лебинра Даркквализ ссадакьализ сайда.
Цуккара цIудхъурлиз кьурбаниз сайда!
ГьаннегIе катIмалгаб МяхIяммад-Кьади,
ДургIубну гьаннегIе мисри дукIул тур!
Риссеа,гьаннегIе дила рухъна неш,
Дурттибну гьаннегIе цIуттара чIухъа!»
Подготовил к печати Амирхан Исаев, старший научный сотрудник Центра востоковедения ИИАЭ ДНЦ РАН
Фейсбук
|
