ГлавнаяРегистрацияВход путь дарго Джан дерхъаб! Гlямру дерхъаб!

Воскресенье, 06.07.2025, 22:03
  ХIурхъила гумай - Гумай Приветствуем вас гость | RSS





[ Новые сообщения · Участники · Правила форума · Поиск · RSS ]
  • Страница 1 из 1
  • 1
ХIурхъила гумай
дарго_магомедДата: Вторник, 19.05.2009, 23:11 | Сообщение # 1
живу я здесь
Группа: Администраторы
Сообщений: 1197
Статус: Оффлайн
ХIурхъила ши БахIлахъайла дубурли, Сирса бургани, Зехала дубурли, Кьани дубурли, Къябала дубурли, Туманар дубурли алавбарибси байхъу-хъяшли диркьбикли сабси мерличи минабиубли саби. ХIурхъила унруби сари МулебкIила, Миглакьасила, ГIяймаула шими ва гIяхIцад махьурби. ЦацадехI махьурби ХIурхъила шилизибад гечбиубтани акIахъубти сари.
Халкьла буралаби ва тарихла калунти лишанти хIясибли, ХIурхъила ши Хъаршилизиб акIубси саби. Илис бикьруми сари КIялгIяла бухIнала бикIуси къатI, ХIярхIя кьакьрила, Сенгерла къапула гIелала ва цархIилти.
Ши “Луснела шурми” бикIуси лесли кIел бутIаличи — Хъаршиличи ва Хьаршиличи — бутIили саби. Шила кьиблала шайчибад Хала хIеркI кабухъи саби, дахъал анцIбукьунала бикьри, халкь шинничил гIеббурцуси.
ХIурхъила шила тарих азирти дусмази арбякьунси саби. Илис бикьруми сари ши-алавти дахъал хIябри: Кошин хIябри, Кари хIябри. Илдази сегъунсилра динничи мешудеш агарси тяхIярли адамти хIярибирхьули кали саби.
Ши къатIаначи бутIили саби. Хъаршар илди чумал лер: КIялгIяла бухIнала, Гьала бяхI, ГIила къатI, УргIала хIяри, ХIярхIяла кьакьрила ва цархIилти.
Илди къатIаназиб цабехI тухумла адамти хIербирулри, бурес вирар, дебали халаси замана арбякьи биалра, гьаннара тухум хIясибли хIербирули саби.
Гумайтира къатIани хIясибли дирутири. Хъаршаб Гьала бяхIла гумай, Дайшабси гумай, ГIила къатIла гумай, УргьхIярла гумай. Хьар шилизибра илгъуна тяхIяр бири ва гьаннара саби: ГIялзи къатI, Къярдличила, Хъар къатI, Хьар къатI, ГIинцIи къатI, Гигаулла ва цархIилти.
Гумайтазир дахъал масъулти пикридирутири: яни сегъуна лябкьянал, хIебла лишанти, БерхIи гьаббикIнила ва гIелабиркнила мерани хIясибли бархIила бухъяндеш белгибирни, мурт хIебла дегIнубачи бехIбихьалли къулайли бирарал, гIебшнила дегIнубала кабизличила ва цархIилти.
Янила замана гумайти хIерила гIергъи дири шантани дирцIути ва берхIи гIелабикили, юртанала кьяпIурбазирад гав парчдикIайчи мирхъила тIакьниван гур или дучIутири. Халатала гьибанди бемжурхIели, ца шайчир биштIати дурхIнани тIама-гьамаличил чула хIязани дехIдирхьутири.
— “Гьари тIама-гьама камдарая, кашкинти!” или халатазивад чили-биалра тIамадирутири ва биштIати шипIбяргIили арбашутири. Халатала гъайла халаси хIурмат бирусири.
Гьар гумайлаб ил бузахъантира бирутири.Илдазивад чи гумайлизи гьалав вакIалра, ил бархIи ил вирусири гумай бузахъан.
Хъаршилизирадти гумайтазиб бузахъути бири: СягIид-будун, Мирзабей-ХIяжила Ибрагьим, Къуртла Мирза, ГIябидхъала Ильяс, Чугурчи НурбяхIянд, Магьид Сулайбан.
Чидилли гумай бузахъалра, ихтилатуни, гьибандиби, буралаби ил бузахъусила санигIятличи, илала хасиятуначи пикрумачи мешути дири.
СягIид-будун имцIали гъайикIи динна гIядатуначила, идбагла насихIятуначила, Аллагьла баркьудлумачила, хIярам-хIялалти авараличила. Лерилра гъай гIяхIбаркьла дири. Мирзабей-ХIяжила Ибрагьим минала хъубзара вири ва илала насихIятуни хъубзарла хIянчиличила дири.
Къуртла Мирза дахъал секIал чедаибси масхарачи вирусири. Илала хабуртачи лебилра дигиличил лехIирхъутири. Хабурти дурутири сай калунти мер-мусаличила, цIала гьундурачила, урхьула бялихъчибачила, набт адилтIантачила. Жагьилтачи дугьавилзули, дурхIни, хIуша цIала гьунила бугъни дашахъанти детаирая викIусири ил.
Чугурчи НурбяхIяндли гумай бузахъаллири, халаси разидеш бири илаб. Илини дебали къугъали чугур бирхъуси бири. Илини бирхъуси гьарил агила ура бирусири. Илини чугур гъайкабикIахъи. Иш аги “Лига тIякьианна” аги саби викIусири НурбяхIянд паргъатил макьам бяхъили. Саберхурси аги бяхъили, жагьилти разибирахъутири ва иш мулебкIан ЦIайбала далайла макьам саби викIусири.
— Иш вацIа-хIярла далайла аги саби, — викIусири ил лебгIеб гьайбатси макьам бирхъули — иш макьам сирагьан Сарабикала саби. Нуша-алавти шимазир Сарабикалагъуна тIамала регI лерли руили ахIен.
Магьидла Сулайбан гумайла вегI ветаурси бархIехъ гъай чIянкIли кьуваттачила, михъири цIакьтачила дирутири. Тамашала хабурти дури илини. ХIурехъив Батир бикIуси адам уили сай. Илиниван гьарахъли къаркъа игьес вируси шилизив ахIенну, алавти шимазивра уили ахIен. Хъар шила дайлабад игьубси къаркъа, къада ургали, Инхъала шуриличи бетиахъули уили сай. Ил 300 метрла гьарахъси мер саби. Шилизив Арслан бикIуси жагьил адам уили сай. Илини дехчебси эмхIе ахъбуцили, хъуцIарличи кабихьили, 100 метрличи бихули уили сай.
УргIяхIярла гумай бузахъантала ургабра хабарла адамти бирутири: Масхарачи, цIакьил багьадур Сункъур ХIяжи, гIяраб гIилмула гIялим Ибрагьим-ада, динна гIилмула гIялим ГIябцIила Улахъай, селичилалра пикри агарси, масхарачи Улахъайла ГIялибей, дунъяла цаибил дергълизив цаибил бархIиличивад ил ахирличи бикайчи ургъули калунси, дявила авал орденничи лайикьикибси ХIяжила ГIяли, ванза бузахънила ширван-уста ХIясаммейла ГIябдуллагь ва цархIилти.
Илабси гумайла бекIдеш Сункъур-ХIяжини ва Ибрагьим-адани цархIилтази дирахъути ахIенри.
Сункъур-ХIяжини сай хIяжлизи укьниличила, илав гIярабуначил мушул укьниличила, сай чедивикниличила хабурти дахъ тIягIямли дурутири.
Ибрагьим-адани ХIурхъила сихIрукьябачила хабурти дурутири. “ГIялила Батирла цIакьличила хабар, Гуржистайзира, Арменистайзира баибси саби, — викIи Ибрагьим-ада. — Илаб илис “Дагъиста къаплан” бикIули буили саби”.
Тамашала гумай бирусири ГIелакъатIлизиб. Ил гумайла куй башахъантири хабарла Къамбулатла Къапи, урибси гIяхIгъабза Къапила Мутай.

Урхьула хьамхьаличир
ХьанцIа тази руркъяни,
Сартан бецIла хIуйзирад
КIантI-кIантIли хIи кайсани —
бикIутира Къапила Мутайла гьунартачила ва гъабзадешличила ХIурхъила шанти.
Ил гумай жагабирантазивад ва бузахъантазивад ца вирусири хабарла ГIямарла Батирай.

Чумра дуги диркIира
Гумайла къаркъаличир,
Бяхъяли чурлан чугур,
УчIули далуйтани…— викIусири сунела далуйтазив Батирай. Ил гумайлар чумра далай цаладяхъиб виэс илини.

Шинхъвяр дибил шяганир
МахIадахъла хъимиван,
ЧIяхIли дакIибти тIулби
ХьатхIал далкIовбго хIула
Кашишла гIяса хъарван — викIули сай Батирай, уктемли къунзрикIуси рурсилис уркъбирхъули.
Гумайтазир яшавла шайчирти гIягIниахълумира дирутири. Хъаршила Дайшабси гумайлар кабцла дабри кIантIидируси “курбуъ” бикIуси бирусири. Халаси шурлизиб мукьлукь бирусири, илала шайзиб барсур дурабиркуси тIярхъи барили, ила сунези цулби дарибси тIерхьа бурцахъусири. Курбуъла мукьлукьла артIиб кабц бергурли кабирхьусири ва цулбар тIерхьали катхIел-катхIел суркбирусири кIантIибарес.
ГIела къатIла гумайзир мучи, анкIи итути динг дириб. Дингличи ярга-яргали жагьил рурсби ва уршби абирутири. Илар дири дигайла гьалар-гьаларти цIами улкути.
ХIяка барес кигьмала 7 гули пайдаладирутири. ЦIикIси кьацIла шинкIадешли дакили, ца жумягI дикили гIергъи, гулби берхIилиу кайхьили дурахъутири, гIур кIантIидарес чумал бархIи суркдирутири.
Тямадабани жагьилти цалабикибси гумайла гулби дихутири. “Гьу жагьилти, чебаахъая хIушала цIакь” или гумайла къаркъубачи кархьутири. Жагьилтани гулби кайсутири, сирдарили зуздирутири, мявализи кабизурли дитIикIутири, къаркъала тIайзи суркдирутири, “Гьу-гьари, битIакIая” или зуздирутири.
ХIебла замана гумай дай дуги баайчи чебулкьуси ахIенри. Хабурти, далуйти, динда-чугурла агурби гьар гумайлизирад чедихутири.
Гьаларла гIямрула къел-хIерзи гьаннара лер ХIурхъила ванзаличир. Шиличи сатбяхIси вацIалис “Къапила вацIа” бикIар, унраличибси МулебкIала шилизи аркьуси гьунила дубларти хъумас “Къапи хъуми” бикIар, шила дублабси ца музалис “Тупанг иргьуси муза” бикIар.
Халкьла айту хIясибли, убла замана ХIурхъила ши- алав вацIа буили саби. Илис дургар мер-мусала уми вацIа-кьадаличил дархдасунтира. Шила дублар сари “Жунабтала къада”, “Хьани къада”, “Мигла къада”.
Дахъал анцIбукьуни чедаибси мер саби ХIурхъила ванза ва илала гумайти.
Совет хIукумат багьанданси революцияла дусмазиб ХIурхъила ши инкьилабла анкъурбазибад цали бирусири. Граждан дергъла игит ТIалхIят ХIямид, пачала армиялизиб бахъхIи калунти, Австрияличилси дергълизир бутIакьяндеш дарибти Жигъяри Халимбей, ХIяжила ГIяли, ГIямарша, Гадайла Арсланбей ва цархIилти гумайла хабарчиби бирутири. Сункъур-ХIяжи хабар бурес вехIихьаллири, жагьилтани алавурцусири ва арцурси тIентIла тIама аргъесли лехIдеш бири.
ХIурхъила шилизиб мегьла 4 уста бири, ца хьаршав — ГIялибейла Сулайбан, 3 хъаршаб — МукьмяхIяммад, Абасултан ва ГIямарла МяхIяммад.
ГIямарла МяхIяммад дайшабил гумайла мякьлав хIерирусири. Халалгъуна замана ил гумайзив вири, хIянчила-декIар гIяхIси уста хIейри. Масхуртала, буралабала уста вири. Гумайла шагьра вирусири, ил шагьла “азгъинна” хIянчи бузахъусири МяхIяммадли. “Азгъин” жагьилтани ганзиличи каркьили, саби чина аркьялра, варх викусири. Гьачам дайшабил гумайлаб жагьилтани бархIехъ цIа бикьурлири. Ил алав, “шали ванабиранти” бикIути тIашлири. Гумайла шагьли буйрухъбарили, сунела “азгъин” цIаличи кайхьибсири. “Азгъин” ГIямарла МяхIяммад хIяка цIали игухIелира вяшулхъуси ахIенри. Ил “азгъинна” гьунар бацIли батурси ахIенри. Сагал хIяка барибсири.

ГIямарла МяхIяммадла масхуртала ахир лебси ахIенри. Гумайла мякьлабси юртлизиб тукен лебсири. Ила дихутири чяй-чакар, набт-тIалхIяна, чIянкIи. Гьачам ила явлухъуни хиб. Лебилра илди асес алавбакIиб. Илдала ургар лерри Мари бикIуси хьунул адам. Иличи ярга баибхIели, явлухъуни адерхурли урдухъун. Мари жалтази рархиб. Цазамана шагьла “азгъин” ГIямарла МяхIяммад тукейзивяхI ветухъун, Мари гIерруцили, вявикIесяхIиб: “Гьа, бурая, сен Марис явлухъуни хIелугулраял, бурая. Ишала урши ХIяжила шутри агарти сари или гьанбиркулив хIушаб, цархIилталайчир имцIа-имцIали шутри лерти сари ХIяжила” — или чIяпIикIесвяхIиб. Сари гIерруцили чебаибхIели, Мари гьатIира цIакьриуб, ва ил паргъатрарес чумал явлухъ дедибтири. “Азгъин” МяхIяммад, берхIе супелтира хIяршдирули, хIулбанира гьинкIикIули, гумайла къаркъаличи герухъун.
Замана секьяйда барсбирулил, илкьяйда дарсдикIулри ХIурхъила гумайтира. Багьудила бегIти жагьилти шилизиб имцIабикIулри. Гумайтазиб шахматуна биркьниличила, гIилмуличила, алавчарси дунъяличила хабурти имцIакадиуб. Халатанира илдазир бутIакьяндеш дирутири ва жалти думжутири.
Гумай бузахъанти, илала бегIти барскабиуб, динда-чугур гьалар кьяйда дузулри, дам-дяд, делхъани имцIадиуб.
Хъаршав хабарла дяднучIа ГIябди сайри, Хьаршав — Хаммагихъала.
Хапли ЧебяхIси ВатIа дергъ бехIбихьиб. ХIурхъила гумайтачи хумардеш чебихьун. КIидарш жагьил хIурхъан ВатIан батахъес дявтази арбякьун, илдазибад цачумал сабри ара-сагъли чарбухъунти. ХIурхъила гумайти децIла пардавли кIапIкадарилри, шадиб-гьундури, делхъ, далуйти дишун. БахъхIи калун гумайла марайдеш.
ГIур багьла-багьлали, гумайти мицIирдирулри, чеабиуси наслу жагьбикIулри. Амма се-сабрил халкьлис биули ахIенри, хIукуматла асар усалбиркесбяхIилри, жагьилтани шими дархьдалтулри.
ХIурхъила ши ва илала гумайти бархIиличи-бархIи усалдикIулри, бахъал хIурхъанти Къаякентла районнизибси Краснопартизанск бикIуси шилизи, Избербаш шагьарлизи арбякьун, ши бацIкабухъун.
Халкьла бурала хIясибли, гумай ил халкьла урунж, халкь низамличи буршуси гIевдухь, халкьла гъабзадеш дебадируси къала, децI ва анцIкьи чераркуси майдан саби.
Ил мер ХIурхъила шилизиб гьанна агара или эсра асубирар. Хьаршилизиб ГIялзибси гумайлаб цачумал адам рах-магли балбиркули бирар. Илдала ихтилатунира дарскайубли сари, пашкабухъунси улкаличи мешули.
Хъаршабси гумайлизи цалабиркути ца-кIел адам бирар. Илав гьанна ил бузахъан Жабирла МяхIяммад ветаурли сай.
— Се тяхIяр леба, сен сайри? — хьарба ира илизи нуни дуцIрумла бурхIнала цализиб, гумайла кайили ил варгибхIели.
— Се тяхIяр сабил набзи сен хьарбиулри? — иб. —ХIуни чебиулригу ишабси аги. Нушала хабарла ХIурхъила ши харабли саби ва мурт мицIирбирарал чилилра хIебала. Укьен хIеризи, хIу хIурхъан сайрину, нушала ургубаличи. Гьалаб ил маранкIила, мухъи-мучила къугъаси авлахъ бирусири, гьанна хъалта-кьарли бицIили саби, ил бузахъуси агара, хIятта арцантанира бархьбатурли саби. Гьалар ургубализир къакъбуни, кIанриби дучIули дири, гурда-гIяра камхIейри. Илдира нушачирад ардякьи сари.
— ХIукуматла шайзибад кумек агарав, шила администрацияла къайгъни агарав?
— ХIу вахъхIи нушала шилизи вакIхIекIибси адамличи мешулири. Чинаба хIукумат? Илала гягIялра агара нушачиб. Гьалаб бири Совет хIукумат. Гьанна се хIукумат сабил нушани балра хIебалехIе. Ши бузахъантира иличи мешути саби.
Нушала шилизиб колхоз бири. Халкь узби кьяйда цабалгири, яшав бархIиличи-бархIи ункъкабикIусири. Колхоз, лутIи-хьулчилизибад белтIи, бегъахъуб. Шилизиб гьанна селра агара — я клуб, я библиотека. Леб ца биштIаси мижит Сулайбай бузахъуси, ила башутира ца хIябал адам саби.
Чи сая илис гIяйибла вегI?

Зубайру ХIяжиев,
журналист. Замана.


Джан дерхъаб! Гlямру дерхъаб!
 
  • Страница 1 из 1
  • 1
Поиск:

 


Copyright MyCorp © 2025
Сайт создан в системе uCoz